نهج البلاغه - خطبه : 65 - توصیف علم الهی

65-  و من خطبة له (علیه السلام) و فیها مباحث لطیفة من العلم الإلهی:
الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ تَسْبِقْ لَهُ حَالٌ حَالًا فَیَکُونَ أَوَّلًا قَبْلَ أَنْ یَکُونَ آخِراً وَ یَکُونَ ظَاهِراً قَبْلَ أَنْ یَکُونَ بَاطِناً کُلُّ مُسَمًّى بِالْوَحْدَةِ غَیْرَهُ قَلِیلٌ وَ کُلُّ عَزِیزٍ غَیْرَهُ ذَلِیلٌ وَ کُلُّ قَوِیٍّ غَیْرَهُ ضَعِیفٌ وَ کُلُّ مَالِکٍ غَیْرَهُ مَمْلُوکٌ وَ کُلُّ عَالِمٍ غَیْرَهُ مُتَعَلِّمٌ وَ کُلُّ قَادِرٍ غَیْرَهُ یَقْدِرُ وَ یَعْجَزُ وَ کُلُّ سَمِیعٍ غَیْرَهُ یَصَمُّ عَنْ لَطِیفِ الْأَصْوَاتِ وَ یُصِمُّهُ کَبِیرُهَا وَ یَذْهَبُ عَنْهُ مَا بَعُدَ مِنْهَا وَ کُلُّ بَصِیرٍ غَیْرَهُ یَعْمَى عَنْ خَفِیِّ الْأَلْوَانِ وَ لَطِیفِ الْأَجْسَامِ وَ کُلُّ ظَاهِرٍ غَیْرَهُ بَاطِنٌ وَ کُلُّ بَاطِنٍ غَیْرَهُ غَیْرُ ظَاهِرٍ لَمْ یَخْلُقْ مَا خَلَقَهُ لِتَشْدِیدِ سُلْطَانٍ وَ لَا تَخَوُّفٍ مِنْ عَوَاقِبِ زَمَانٍ وَ لَا اسْتِعَانَةٍ عَلَى نِدٍّ مُثَاوِرٍ وَ لَا شَرِیکٍ مُکَاثِرٍ وَ لَا ضِدٍّ مُنَافِرٍ وَ لَکِنْ خَلَائِقُ مَرْبُوبُونَ وَ عِبَادٌ دَاخِرُونَ لَمْ یَحْلُلْ فِی الْأَشْیَاءِ فَیُقَالَ هُوَ کَائِنٌ وَ لَمْ یَنْأَ عَنْهَا فَیُقَالَ هُوَ مِنْهَا بَائِنٌ لَمْ یَؤُدْهُ خَلْقُ مَا ابْتَدَأَ وَ لَا تَدْبِیرُ مَا ذَرَأَ وَ لَا وَقَفَ بِهِ عَجْزٌ عَمَّا خَلَقَ وَ لَا وَلَجَتْ عَلَیْهِ شُبْهَةٌ فِیمَا قَضَى وَ قَدَّرَ بَلْ قَضَاءٌ مُتْقَنٌ وَ عِلْمٌ مُحْکَمٌ وَ أَمْرٌ مُبْرَمٌ الْمَأْمُولُ مَعَ النِّقَمِ الْمَرْهُوبُ مَعَ النِّعَمِ .

خطبه ای است از آن حضرت (علیه السلام):
 و در این خطبه مباحثی لطیف از علم الهی آمده است. ستایش خدای راست که حالی از او به حال دیگرش سبقت نگرفته است، تا برای وجود یا حال او آغازی پیش از پایانش بوده باشد. و برای او ظاهری باشد پیش از آن که باطنی گردد. هر چه که غیر از آن ذات اقدس واحد نامیده شود، کم است و هر عزیزی جز او محقر است و هر نیرومندی غیر از او ناتوان است.

و هر مالکی سوای او مملوک و هر عالمی جز او فراگیرنده که احتیاج به آموزش دارد. و هر قدرتمندی غیر از او، گاهی توانا و گاهی عاجز، و هر شنونده ای جز او از شنیدن صداهای لطیف کر، و در برابر صداهای قوی به اختلال شنوائی دچار می گردد. هر کسی غیر از او محروم از شنیدن صداهایی است که در فاصله دور بوجود می آید. هر بیننده ای جز او از دیدن رنگهای مخفی و اجسام لطیف و کوچکتر نابینا است. هر موجودی آشکار جز او، غیر باطن است و هر موجود باطنی غیر از او، غیر ظاهر.

مخلوقات را نه برای شدت دادن به سلطه و اقتدار خود آفرید و نه بجهت بیم از حوادث کمین گرفته زمان و نه برای کمک جوئی در برابر مخالفتی که قد مخالفت با او برافراخته باشد. و نه برای به دست آوردن قدرت برای پیکار با شریک پرنخوت به کثرت نیرو و ضد گردنکشی که با اعتلاجوئی رویاروی او ایستاده باشد.

آنچه که از فرمان خلقت او پای به عرصه وجود نهاده است، مخلوقاتی تحت نظاره و سلطه اویند و بندگانی هستند ناتوان خداوند سبحان در اشیاء حلول نکرده است تا گفته شود:
خدا درون آن اشیاء است و دور از آن اشیاء نیست که گفته شود:خدا از آنها جدا و مجزا است.

آفرینش آنچه که اقدام به خلقت آن نموده و تدبیر آن چه که بوجود آورده است، سنگینی و خستگی برای او نداشته و ناتوانی از ایجاد کائنات و به راه انداختن آن او را متوقف نساخته است و در اجرای قضا و گستردن نقشه هستی، اشتباهی بر او وارد نگشته است. بلکه کار او قضائی است متقن و علمی است محکم و امری است قطعی خداوندی که مورد امید و آرزوی بندگان فرو رفته در عذاب و نکبتها است و مورد بیم و هراس غوطه وران در نعمتها.