15 شعبان المعظم
وفات علی بن محمد سمری، آخرین نایب برگزیده امام زمان(ع)
حضرت مهدی حجت بن الحسن(ع)، دوازدهمین و آخرین امام شیعیان، به امر پروردگار و مشیت الهی، عمری طولانی پیدا کرد و هم چنان زنده است، تا زمانی که خداوند سبحان وی را مأمور قیام بزرگ و تشکیل حکومت سراسری اسلامی نماید و به دست توانای او، قسط و عدل را در سراسر زمین برقرار و یکتاپرستی و عبودیت را فراگیر نماید.
امام زمان(ع) از آغاز زندگی خود، در حالت غیبت به سر می برد و از منظر عموم مردم به دور است، اگر چه او در میان مردم است و شاهد و ناظر کردار و رفتار آنان است.
آن حضرت دو نوع غیبت دارد که به غیبت صغری و غیبت کبری معروف شده است.
(1)
در ایام غیبت صغری از سوی نایبان منصوب خویش با شیعیان در ارتباط بود.
پس از شهادت امام حسن عسکری(ع) در هشتم ربیع الاول سال 260 قمری، تا پانزدهم شعبان سال 329 قمری، به مدت 69 سال، غیبت صغرای آن حضرت، ادامه یافت که با محاسبه ایام غیبت آن حضرت در حیات پدرش امام حسن عسکری(ع) به مدت 74 سال خواهد شد و در این مدت چهار تن از شخصیت های معروف و ممتاز شیعه به ترتیب، امر نیابت آن حضرت را بر عهده داشتند و واسطه مستقیم آن حضرت با شیعیان و عموم مردم بودند.
این چهار شخصیت بزرگوار که به "نواب اربعه" و "سفرای امام زمان(ع)" معروف گردیده اند، عبارتند از:
1- عثمان بن سعید عمروی، از هشتم ربیع الاول سال 260 تا حدود سال 265 قمری.
(2)
2- محمد بن عثمان بن سعید عمروی، از زمان وفات پدرش در حدود سال 265 تا آخر جمادی الآخر سال 304 قمری.
3- حسین بن روح نوبختی، از زمان وفات محمد بن عثمان در جمادی الآخر سال 304 تا شعبان سال 326 قمری.
4- علی بن محمد سمری، از زمان وفات حسین بن روح نوبختی در شعبان سال 326 تا 15 شعبان سال 329 قمری.
(3)
مدت نیابت علی بن محمد سمری، نسبت به سه نایب خاص دیگر، کمتر بود و تنها سه سال ادامه یافت، با این که نیابت عثمان بن سعید، نخستین نایب امام زمان(ع) حداقل پنج سال و نیابت فرزندش محمد بن عثمان، به مدت چهل سال و نیابت حسین بن روح نوبختی به مدت بیست و دو سال به طول انجامید.
شیخ صدوق(ره) از "حسن بن احمد مکتب" روایت کرد: در آن سالی که ابوالحسن علی بن محمد سمری وفات یافت، من در بغداد بودم و چند روز پیش از وفاتش به محضرش شرفیاب شدم.
وی درآن روز، توقیعی از امام زمان(ع) بیرون آورد و برای مردم قرائت کرد.
متن آن نامه مبارک چنین بود: بسم الله الرّحمن الرّحیم.
یا علی بن محمد السمری! أعظم الله أجر اخوانک فیک، فانّک مَیّتٌ ما بینک و بین ستّه أیام، فاجمع أمرک و لا تُوصِ الی أحدٍ فیقوم مقامک بعد وفاتک، فقد وقعت الغیبه التّامّه فلا ظهور الاّ بعد اذن الله تعالی ذکرُهُ و ذلک بعد طول الأمد و قسوه القلوب و امتلاءِ الأرضِ جوراً و سیأتی مِن شیعتی مَن یَدّعی المشاهده، ألا فمن ادّعی المشاهده قبل خروج السّفیانی و الصّیحه فهو کذّابٌ مُفترٍ، و لا حول و لا قوّه الاّ بالله العلیّ العظیم.
یعنی: بنام خدواند بخشاینده مهربان.
ای علی بن محمد سمری! خداوند متعال به براداران دینی ات پاداشی عظیم درازدست دادنت، کرامت فرماید.
به درستی که تو از امروز تا شش روز دیگر وفات خواهی یافت.
پس خود را آماده ساز ولی به کسی وصیت (به نیابت) مکن که قائم مقام تو، پس از وفاتت گردد.
چه این که غیبت بزرگ آغاز گردیده است و مرا ظهوری نخواهد بود، مگر به اذن خداوند منان.
ظهور من آن قدر به درازا خواهد کشید، که دل ها را قساوت فراگیرد و زمین از جور و ستم لبریز گردد و به زودی کسانی از شیعیانم می آیند و ادعای مشاهده و دیدنم را می نمایند.
آگاه باشید که هر کس پیش از خروج سفیانی و رسیدن صیحه آسمانی، ادعای مشاهده و دیدن مرا نماید، دروغگو و افترا زننده است.
حسن بن احمد گفت: ما این توقیع شریف را نوشته و نسخه برداری کردیم و از نزد علی بن محمد سمری بیرون رفتیم و شش روز دیگر، مجدداً به محضرش شرفیاب شدیم؛ دیدیم وی در حال جان دادن است.
در آن حال، یکی از هم نشینان از او پرسید: وصی تو پس از وفاتت کیست؟
وی به آرامی پاسخ داد: لله أمر هو بالغه و قضی؛ خدا را امری است که خود آن را به بلوغ و اتمام خواهد رسانید.
این جمله را گفت و روح از بدنش به ریاض جنان پرواز کرد.
(4)
بدین سان با وفات علی بن محمد سمری، غیبت صغرای امام زمان(ع) به پایان رسید و غیبت کبرای آن حضرت آغاز گردید و از آن زمان تا کنون، آن حضرت نماینده و نایب خاصی تعیین نکرده است و شیعیان را به وکلای عام و مراجع تقلید عظام ارجاع داده است.
در یکی از توقیعات شریفه آن حضرت به محمد بن عثمان عمروی آمده است: و أمّا الحوادث الواقعه فارجعوا الی رواه حدیثنا، فانّهم حجّتی علیکم و أنا حجّه الله علیهم.
(5)
درباره تاریخ وفات علی بن محمد سمری، برخی پانزدهم شعبان سال 328 و برخی دیگر 15 شعبان سال 329 قمری را ذکر کرده اند.
(6)
1- الارشاد (شیخ مفید)، ص 673؛ الغیبه (محمد بن ابراهیم نعمانی)، ص 170
2- تاریخ الغیبه الصغری (سید محمد صدر)، ج1، ص 404
3- مدینه المعاجز (سید هاشم بحرانی)، ج 8، ص 8؛ بحارالانوار (علامه مجلسی)، ج 15، ص 15 و ص 366؛ منتهی الآمال، ج2، ص 503؛ زندگانی چهارده معصوم (ترجمه اعلام الوری امین الاسلام طبرسی)، ص 570؛ الاحتجاج (شیخ طبرسی)، ج2، ص 286و ص 296؛ تاج الموالید (علامه طبرسی)، ص 142
4- الغیبه، ص 394؛ کتاب الاربعین (شیخ ماحوزی)، ص 229؛ منتهی الآمال، ج2، ص 508؛ تاج الموالید، ص 145
5- منتهی الآمال، ج2، ص 509
6- نک: الخرائج و الجرائح (قطب الدین راوندی)، ج3، ص 1128؛ الاحتجاج، ج2، ص 296؛ الغیبه (شیخ طوسی)، ص 394؛ منتهی الآمال، ج2، ص 509؛ کشف المحجه (سید بن طاووس)، ص 159؛ مدینه المعاجز، ج 8، ص 8؛ بحارالانوار، ج 15، ص 366