نهج البلاغه - خطبه : 174 - درباره طلحه

174-  و من کلام له (علیه السلام) فی معنى طلحة بن عبید الله و قد قاله حین بلغه خروج طلحة و الزبیر إلى البصرة لقتاله :
قَدْ کُنْتُ وَ مَا أُهَدَّدُ بِالْحَرْبِ وَ لَا أُرَهَّبُ بِالضَّرْبِ وَ أَنَا عَلَى مَا قَدْ وَعَدَنِی رَبِّی مِنَ النَّصْرِ وَ اللَّهِ مَا اسْتَعْجَلَ مُتَجَرِّداً لِلطَّلَبِ بِدَمِ عُثْمَانَ إِلَّا خَوْفاً مِنْ أَنْ یُطَالَبَ بِدَمِهِ لِأَنَّهُ مَظِنَّتُهُ وَ لَمْ یَکُنْ فِی الْقَوْمِ أَحْرَصُ عَلَیْهِ مِنْهُ فَأَرَادَ أَنْ یُغَالِطَ بِمَا أَجْلَبَ فِیهِ لِیَلْتَبِسَ الْأَمْرُ وَ یَقَعَ الشَّکُّ.
وَ وَ اللَّهِ مَا صَنَعَ فِی أَمْرِ عُثْمَانَ وَاحِدَةً مِنْ ثَلَاثٍ لَئِنْ کَانَ ابْنُ عَفَّانَ ظَالِماً کَمَا کَانَ یَزْعُمُ لَقَدْ کَانَ یَنْبَغِی لَهُ أَنْ یُوَازِرَ قَاتِلِیهِ وَ أَنْ یُنَابِذَ نَاصِرِیهِ.
وَ لَئِنْ کَانَ مَظْلُوماً لَقَدْ کَانَ یَنْبَغِی لَهُ أَنْ یَکُونَ مِنَ الْمُنَهْنِهِینَ عَنْهُ وَ الْمُعَذِّرِینَ فِیهِ وَ لَئِنْ کَانَ فِی شَکٍّ مِنَ الْخَصْلَتَیْنِ لَقَدْ کَانَ یَنْبَغِی لَهُ أَنْ یَعْتَزِلَهُ وَ یَرْکُدَ جَانِباً وَ یَدَعَ النَّاسَ مَعَهُ فَمَا فَعَلَ وَاحِدَةً مِنَ الثَّلَاثِ وَ جَاءَ بِأَمْرٍ لَمْ یُعْرَفْ بَابُهُ وَ لَمْ تَسْلَمْ مَعَاذِیرُهُ .

خطبه ای است از آن حضرت (علیه السلام): در توضیح هویت طلحه بن عبیدالله این سخنان را در موقعی که خبر حرکت طلحه و زبیر به سوی بصره برای جنگ به آن حضرت رسید، بیان فرموده است.

من از آن هنگام که پروردگارم به پیروزی وعده ام داده است، نه به وسیله جنگ تهدید شده ام و نه از ضربت شمشیر هراسی به خود راه داده ام. سوگند به خدا، آن مرد (طلحه) با کوشش جدی به بهانه خونخواهی عثمان، عجله برای سفر به بصره ننموده است مگر به جهت اینکه خون عثمان را از او مطالبه نکنند، زیرا او بود که به کشتن عثمان مورد ظن بود. و در میان حمله کنندگان برای قتل عثمان حریص تر از وی کسی نبود. طلحه با این دسیسه بازیها (و فریاد وا عثمانا) و حرکت سریع به بصره به بهانه مطالبه خون عثمان، می خواهد برای مشتبه ساختن (مردم ناآگاه) درباره حادثه ای که خود، گرداننده (یا از گردانندگان) آن بوده است مغالطه راه بیندازد و مردم را دچار شک و تردید بسازد! و سوگند به خدا، این مرد (طلحه) درباره عثمان هیچ یک از سه کاری را که برای او امکان داشت، انجام نداد:
 1- اگر فرزند عفان (عثمان) ظالم بود- همانگونه که طلحه در آن موقع گمان می کرد، لازم بود که قاتلان عثمان را (مستقیما) یاری می کرد و یاری کنندگان او را دور می ساخت. 2- و اگر عثمان مظلوم بود، ضرورت داشت که دشمنان و قاتلان عثمان را از او دور می ساخت و عذر مشروع او را می پذیرفت و به مردم بیان می کرد. 3- و اگر درباره هر دو خصلت (ظالم یا مظلوم بودن) عثمان تردید داشت، سزاوار بود که خود را از معرکه کنار بکشد و در گوشه ای سکوت کند و مردم را در جریان عثمان به حال خود بگذارد. طلحه هیچ یک از این سه کار را نکرد و اقدام به امری کرد که علت آن شناخته نشده و عذر صحیحی را دربرنداشت.