نهج البلاغه - حکمت : 108 - قلب انسان، مرکز سعادت یا شقاوت

وَ قَالَ ( علیه السلام ) : لَقَدْ عُلِّقَ بِنِیَاطِ هَذَا الْإِنْسَانِ بَضْعَةٌ هِیَ أَعْجَبُ مَا فِیهِ وَ ذَلِکَ الْقَلْبُ وَ ذَلِکَ أَنَّ لَهُ مَوَادَّ مِنَ الْحِکْمَةِ وَ أَضْدَاداً مِنْ خِلَافِهَا فَإِنْ سَنَحَ لَهُ الرَّجَاءُ أَذَلَّهُ الطَّمَعُ وَ إِنْ هَاجَ بِهِ الطَّمَعُ أَهْلَکَهُ الْحِرْصُ وَ إِنْ مَلَکَهُ الْیَأْسُ قَتَلَهُ الْأَسَفُ وَ إِنْ عَرَضَ لَهُ الْغَضَبُ اشْتَدَّ بِهِ الْغَیْظُ وَ إِنْ أَسْعَدَهُ الرِّضَى نَسِیَ التَّحَفُّظَ وَ إِنْ غَالَهُ الْخَوْفُ شَغَلَهُ الْحَذَرُ وَ إِنِ اتَّسَعَ لَهُ الْأَمْرُ اسْتَلَبَتْهُ الْغِرَّةُ وَ إِنْ أَفَادَ مَالًا أَطْغَاهُ الْغِنَى وَ إِنْ أَصَابَتْهُ مُصِیبَةٌ فَضَحَهُ الْجَزَعُ وَ إِنْ عَضَّتْهُ الْفَاقَةُ شَغَلَهُ الْبَلَاءُ وَ إِنْ جَهَدَهُ الْجُوعُ قَعَدَ بِهِ الضَّعْفُ وَ إِنْ أَفْرَطَ بِهِ الشِّبَعُ کَظَّتْهُ الْبِطْنَةُ فَکُلُّ تَقْصِیرٍ بِهِ مُضِرٌّ وَ کُلُّ إِفْرَاطٍ لَهُ مُفْسِدٌ .

و فرمود: به رگهای دل این انسان، قطعه ای گوشت آویخته است که شگفت انگیزترین چیزیست که در وجود اوست. و این همان قلب است. شگفتی در اینست که برای این قلب موادی از حکمت و اضدادی از خلاف آنها است. پس اگر امیدی از از آن دل خطور کند طمع ذلیلش کند و اگر طمعش به هیجان درآید، حرص و آز به هلاکتش اندازد. و اگر نومیدی او را فراگیرد، تاسف او را بکشد و اگر غضب بر او عارض شود خشم و آشفتگی اختیار از دستش برباید و اگر سعادت خشنودی به سراغش آید، غفلت، دقت و اختیار را از دستش بگیرد و اگر ترس عارضش شود، بیم و هراس، مشغولش دارد و اگر گشایشی در کارش روی دهد غرور و خودخواهی او را از خویشتن برباید و اگر مالی به دست بیاورد، بی نیازی به طغیانش آورد و اگر مصیبتی سر راهش را بگیرد، داد و فریاد رسوایش سازد و اگر تنگدستی او را بگزد، دچار بلا شود و اگر گرسنگی به مشقتش بیندازد ناتوانی از پایش درآورد و اگر در مسیری افراط ورزد، پرخوری او را به درد و بیماری درآورد. پس هر تقصیری برای او ضرر بار است و هر افراطی افسادگر .