فصل پنجم - بعضی اذکار و دعاهائی که در صبح و شب خوانده می شود
ادعیه وقت طلوع صبح و غروب آفتاب
بدان اِيَّدَكَ اللّه كه تحريص و ترغيب بي شمار بر محافظت اين دو وقت در آيات و اخبار شده است لهذا در اين دو وقت ادعيه و اذكار بسيار از رسول خدا و ائمّه اطهار صلوات اللّه عليهم اجمعين ماءثور گرديده و ما در اين رساله به ذكر مختصري از اينها تبرّك مي جوئيم .
اوّل ابن بابويه به سند معتبر از حضرت اميرالمومنين عليه السلام روايت كرده است كه هركه پيش از طلوع آفتاب قُلْ هُوَاللّهُ اَحَدٌ وَ اِنّا اَنْزَلْناهُ و آية الكرسي هر كدام را يازده مرتبه بخواند خدا منع كند مال او را از آنچه ترسد و فرمود كه هر كه قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَدٌ و اِنّا اَنْزَلْناهُ پيش از طلوع آفتاب بخواند در آن روز گناهي به او نرسد هر چند شيطان جهد كند .
دوّم كليني و ابن بابويه و شيخ طوسي و ديگران به سندهاي معتبر از حضرت صادق عليه السلام روايت كرده اند كه فريضه و واجبست بر هر مسلمان كه ده مرتبه پيش از طلوع آفتاب و ده مرتبه پيش از غروب اين دعا بخواند:
لا اِلهَ اِلا اللّهُ وَحْدَهُ لاشَريكَ لَهُ لَهُ الْمُلْكُ وَ لَهُ الْحَمْدُ يُحْيي وَ يُميتُ وَ هُوَ
حَيُّ لايَمُوتُ بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَ هُوَ عَلي كُلِّ شَيْءٍ قَديرٌ
و در بعضي از روايات چنين وارد است كه:
يُحْيي وَ يُميتُ وَ يُميتُ وَ يُحْيي
و در چند روايت :
وَ هُوَ حَيُّ لايَمُوتُ بِيَدِهِ الْخَيْرُ
نيست و در بعضي هست و ظاهراً همه خوبست و اگر همه قِسم را بگويد بهتر است و در بعضي از روايات وارد شده است كه اگر ترك شود قضا كنيد كه لازم است و در بعضي از روايات كفّاره گناهان اوست در آن روز سيّم ابن بابويه و ديگران به سندهاي معتبر بسيار از حضرت امام زين العابدين و حضرت صادق عليهماالسلام روايت كرده اند كه هر كه در شام صد مرتبه اَللّهُ اَكْبَرُ بگويد چنانست كه صد بنده آزاد كرده باشد و به سند صحيح ديگر از امام محمّد باقر عليه السلام منقول است كه هر كه صد مرتبه پيش از طلوع آفتاب و صد مرتبه پيش از غروب آفتاب اَللّهُ اَكْبَرُ بگويد خداوند كريم براي او مثل ثواب صد بنده آزاد كردن بنويسد و هر كه ده مرتبه سُبْحانَ اللّهِ وَ بِحَمْدِهِ بگويد خدا ده حسنه براي او بنويسد و هر كه زياده بگويد زياده براي او نوشته شود
ادعیه هنگام صبح و شام
چهارم ايضاً ابن بابويه به سند معتبر از حضرت صادق عليه السلام روايت كرده است كه حضرت رسول صلي الله عليه و آله فرمود كه در بهشت غرفه اي چند هست كه ظاهر آنها از اندرون آنها و اندرون آنها از بيرون آنها نمايان است و از امّت من كسي در آنها ساكن مي شود كه سخن نيك گويد و طعام به مردم بخوراند و به هر كه رسد سلام كند و در شب نماز كند در هنگامي كه مردم در خواب باشند پس فرمود كلام نيك آن است كه در صبح و شام ده مرتبه بگويد سُبْحانَ اللّهِ وَالْحَمْدُلِلّهِ وَلا اِلهَ اِلا اللّهُ وَاللّهُ اَكْبَرُ(منزه است خدا و حمد براي خداست و نيست معبود حقي جز خدا و خدا بزرگتر است) و در محاسن برقي به سند صحيح منقول است از حضرت امام محمد باقر عليه السلام كه حضرت رسول صلي الله عليه و آله به مردي گذشت كه باغي براي خود غرس مي كرد ايستاد و فرمود كه مي خواهي تو را دلالت كنم بر باغي كه اصلش از اين باغ ثابت تر و ميوه اش زودرس تر و نيكوتر و باقي تر باشد گفت بلي يا رسول اللّه صلي الله عليه و آله فرمود كه در صبح و شام بگو: سُبْحانَ اللّهِ وَالْحَمْدُلِلّهِ وَلا اِلهَ اِلا اللّهُ وَاللّهُ اَكْبَرُ كه به عدد هر تسبيحي در بهشت درختها براي تو غرس مي نمايند از انواع ميوه ها و اينها است باقيات صالحات كه خدا در قرآن فرموده است كه نيكوتر و باقي ترند از مال دنيا پنجم ابن بابويه به سند معتبر از حضرت اميرالمومنين عليه السلام روايت كرده است كه هر كه نزديك به شام يا بعد از شام سه مرتبه اين آيه را بخواند در آن شب خيري از او فوت نشود و جميع شرور از او دور گردد و همچنين است هرگاه در هنگام صبح بگويد و آيه اين است :
فَسُبْحانَ اللّهِ حينَ تَمْسُونَ وَ حينَ تُصْبِحُونَ وَ لَهُ الْحَمْدُ فِي السَّمواتِ
وَالْاَرْضِ وَ عَشِيّاً وَ حينَ تُظْهِرُونَ
ششم برقي در محاسن به سند موثَّق از حضرت امام رضاعليه السلام روايت كرده است كه هر كه در صبح سه مرتبه و در شام سه مرتبه بگويد:
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ لاحَوْلَ وَلاقُوَّةَ اِلاّ بِاللّهِ الْعَلِيِّ الْعَظيمِ
نترسد از شيطان و نه از پادشاهي و نه از خُره و نه از پيسي و حضرت فرمود كه من صد مرتبه مي گويم و در تعقيب نماز صبح و شام هفت مرتبه نيز گذشت هفتم به سند معتبر از حضرت صادق عليه السلام منقول است كه مردي از انصار چند روز به خدمت حضرت رسول صلي الله عليه و آله نرسيد و حضرت از او پرسيد كه به چه سبب در اين چند روز از ما غايب بودي گفت به سبب تنگدستي و طول بيماري فرمود مي خواهي تو را دعائي تعليم نمايم كه چون بخواني فقر و بيماري از تو زايل گردد گفت بلي يا رسول اللّه صلي الله عليه و آله فرمود كه در صبح و شام اين دعا بخوان :
لا حَوْلَ وَلاقُوَّةَ اِلاّ بِاللّهِ تَوَكَّلْتُ عَلَي الْحَيِّ الَّذي لايَمُوتُ وَالْحَمْدُ لِلّهِ
الَّذي لَمْ يَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ شَريكٌ فِي الْمُلْكِ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِيُّ مِنَ
الذُّلِّ وَ كَبِّرْهُ تَكْبيراً
هشتم در روايات معتبره بسيار از حضرت صادق عليه السلام منقول است كه پيش از طلوع و غروب آفتاب ده مرتبه بگو:
اَعُوذُ بِاللّهِ السَّميعِ الْعَليمِ مِنْ هَمَزاتِ
الشَّياطينِ وَ اَعُوذُ بِاللّهِ اَنْ يَحْضُرُونِ اِنَّ اللّهَ هُوَ السَّميعُ الْعَليمُ
و در بعضي از روايات چنين است :
وَ اَعُوذُ بِكَ رَبِّ اَنْ يَحْضُرُونِ
و در بعضي روايات :
اَسْتَعيذُ بِاللّهِ السَّميعِ الْعَليمِ مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجيمِ وَ اَعُوذُ بِاللّهِ اَنْ يَحْضُرُونِ
تا آخر
نهم در فلاح السّائل از حضرت صادق عليه السلام روايت كرده است كه چه مانع است شما را كه در هر صبح و شام اين دعا را سه مرتبه بخوانيد:
اَللّهُمَّ مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَالْاَبْصارِ ثَبِّتْ قَلْبي عَلي دينِكَ وَلاتُزِغْ قَلْبي بَعْدَ
اِذْهَدَيتَني وَهَبْ لي مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً اِنَّكَ اَنْتَ الْوَهّابُ وَاءَجِرْني مِنَ النّارِ
بِرَحْمَتِكَ اَللّهُمَّ امْدُدْلي في عُمْري وَ اَوْسِعْ عَلَيَّ في رِزْقي وَانْشُرْ عَلَيَّ مِنْ
رَحْمَتِكَ وَ اِنْ كُنْتُ عِنْدَكَ في اُمِّ الْكِتابِ شَقِيّاً فَاجْعَلْني سَعيداً فَاِنَّكَ تَمْحُوما
تَشآءُ وَ تُثْبِتُ وَ عِنْدَكَ اُمُّ الْكِتابِ
دهم شيخ طوسي و سيّد بن طاوس از حضرت رسول صلي الله عليه و آله روايت كرده اند كه هركه درصبح و شام يك مرتبه بگويد:
سُبْحانَ اللّهِ وَبِحَمْدِهِ
سُبْحانَ اللّهِ الْعَظيمِ
حق تعالي ملكي بفرستد بسوي بهشت با بيلي از نقره كه براي او در زمين بهشت كه از مشك ناب است درختان غرس كند و ديواري بر دور آنها بكشد و دري بر آن نصب كند و بر آن دربنويسد كه اين بستان فلان پسر فلان است و سيد به روايت معتبر ديگر از حضرت صادق عليه السلام روايت كرده است كه هر كه اين تسبيح را بگويد در غير مقام تعجّب حق تعالي هزار گناه او را محو كند و هزار حسنه براي او ثبت نمايد و هزار شفاعت براي او بنويسد و هزار درجه براي او بلند كند و براي او از اين كلمه مرغ سفيد خلق كند كه تا روز قيامت اين تسبيح را گويد و ثوابش براي او نوشته شود يازدهم قطب راوندي از حضرت اميرالمومنين عليه السلام روايت كرده است كه حضرت رسول صلي الله عليه و آله فرمود كه هر كه صبح كند و چهار نعمت خدا را ياد نكند مي ترسم كه نعمت خدا از او زايل گردد:
اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذي عَرَّفني نَفْسَهُ وَ لَمْ يَتْرُكْني عَمْيانَ الْقَلْبِ اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذي
جَعَلَني مِنْ اُمَّةِ مُحَمَّدٍ صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذي جَعَلَ رِزْقي في
يَدَيْهِ وَ لَمْ يَجْعَلْ رِزْقي في اَيْدي النّاسِ اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذي سَتَرَ ذُنُوبي وَ
عُيُوبي فَلَمْ يَفْضَحْني بَيْنَ الْخَلايِقِ
يعني سپاس خداوندي را سزاست كه خود را به من شناسانيد و مرا كور دل نگذاشت سپاس خداوندي را رواست كه مرا از امّت محمّد صلي الله عليه و آله گردانيد حمد مي كنم خداوندي را كه روزي مرا خود متكفّل شد و بدست مردم نگذاشت ستايش مي كنم خداوندي را كه گناهان مرا پوشانيد و مرا ميان خلايق رسوا نگردانيد دوازدهم در بلدالا مين از سلمان فارسي روايت كرده است كه هر بنده كه داخل صبح شود بگويد سه مرتبه :
اَلْحَمْدُلِلَّهِ رَبِّ الْعالَمينَ اَلْحَمْدُ لِلّهِ حَمْداً كَثيراً طَيِّباً مُباركاً فيهِ
حق تعالي هفتادنوع بلاازاو رفع كندكه كمترآنها اندوه باشد سيزدهم شيخ كليني به سندمعتبرازحضرت باقرعليه السلام روايت كرده است كه چون صبح كني بگو:
اَصْبَحْتُ بِاللّهِ مُؤمِناً عَلي دينِ مُحَمَّدٍ وَسُنَّتِهِ وَدينِ عَلِي
وَ سُنَّتِهِ وَ دينِ الْاَوصِيآءِ وَ سُنَّتِهِمْ آمَنْتُ بِسِّرِهِمْ وَ عَلانِيَتِهِمْ وَ شاهِدِهِمْ وَ
غاَّئِبِهِمْ وَ اَعُوذُ بِاللّهِ مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْهُ رَسُولُ اللّهِ صَلَّي اللّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ عَلِيُّ
عَلَيْهِ السَّلامُ وَالْاَوْصيآءُ عَلَيْهِمُ السَّلامُ وَاَرْغَبُ اِلَي اللّهِ فيما رَغِبُوا اِلَيْهِ
وَلاحَوْلَ وَلاقُوَّةَ اِلاّ بِاللّهِ
چهاردهم شيخ كليني از حضرت امام محمّد باقرعليه السلام فضيلت بسياري نقل كرده براي خواندن اين دعا بعد از صبح پيش از طلوع آفتاب :
اَللّهُ اَكْبَرُ اَللّهُ اَكْبَرُ كَبيراً وَ سُبْحانَ اللّهِ بُكْرَةً وَ اَصيلاً
وَالْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمينَ كَثيراً
لاشريكَ لَهُ وَ صَلَّي اللّهُ عَلي مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ
پانزدهم در بلد الا مين از حضرت صادق عليه السلام روايت كرده است كه هر كه در صبح سه مرتبه اين دعا بخواند تا شام به او بلائي نرسد و اگر در شام بگويد تا صبح به او بلائي نرسد:
بِسْمِ اللّهِ الَّذي لايَضُرُّ مَعَ اِسْمِهِ
شَيْءٌ فِي الْاَرْضِ وَلا فِي السَّمآءِ وَ هُوَ السَّميعُ الْعَليمُ
شانزدهم كليني و ابن بابويه و ديگران به سندهاي موثَّق و معتبر از حضرت امام محمّد باقر عليه السلام روايت كرده اند كه حق تعالي حضرت نوح عليه السلام را بنده بسيار شكر كننده ناميد براي آنكه هر صبح و شام اين دعا مي خواند:
اَللّهُمَّ اِنّي اُشْهِدُكَ اَنَّهُ ما اَمْسي وَ اَصْبَحَ بي مِنْ نِعْمَةٍ اَو عافِيَةٍ في
دينٍ اَوْ دُنْيا فَمِنْكَ وَحْدَكَ لاشَريكَ لَكَ لَكَ الْحَمْدُ وَ لَكَ الشُّكْرُ بِها عَلَيَّ
حَتّي تَرْضي اِلهَنا
و در بعضي روايات است :
اَللّهُمَّ اِنَّهُ ما اَصْبَحَ بي مِنْ نِعْمَةٍ اَوْ
عافِيَةٍ في دينٍ اَوْ دُنْيا فَمِنْكَ وَحْدَكَ لاشَريكَ لَكَ لَكَ الْحَمْدُ وَ لَكَ الشُّكْرُ بِها
عَلَيَّ حَتّي تَرْضي وَ بَعْدَ الرِّضا
ده مرتبه مي خواند و هر دو خوبست.
هفدهم كليني و برقي به سندهاي معتبر از حضرت صادق و كاظم عليهماالسلام روايت كرده اند كه چون نزديك شود به غروب آفتاب اين دعا بخوان تا ايمن گردي از شرّ هر درّنده و از شرّ شيطان لعين و فرزندان او و از هر گزنده و صاحب زهري و از دزدان و غولان :
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ
اَلْحَمْدُلِلّهِ الَّذي لَمْ يَتّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ شَريكٌ فِي الْمُلْكِ وَالْحَمْدُلِلَّهِ
الَّذي يَصِفُ وَلا يُوصَفُ وَ يَعْلَمُ وَلايُعْلَمُ يَعْلَمُ خآئِنَةَ الْاَعْيُنِ وَ ما تُخْفِي
الصُّدُورُ وَ اَعُوذُ بِوَجْهِاللَّهِ الْكَريمِ وَ بِاسْمِاللَّهِ الْعَظيمِ مِنْ شَرِّ ما ذَرَءَ وَ بَرَءَ وَ
مِنْ شَرِّ ما تَحْتَ الثَّري وَ مِنْ شَرِّ ما ظَهَرَ وَ ما بَطَنَ وَ مِنْ شَرِّ ما كانَ فِي اللَّيْلِ
وَالنَّهارِ وَ مِنْ شَرِّ اَبي قِتْرَةَ وَ ما وَلَدَ وَ مِن شَرِّ الرَّسيسِ وَ مِنْ شَرِّ ما وَصَفْتُ
وَ ما لَمْ اَصِفْ وَالْحَمْدُلِلَّهِ رَبِّ الْعالَمينَ
هيجدهم كليني به سند معتبر از حضرت باقرعليه السلام روايت كرده است كه هر كه در صبح اين دعا را بخواند در آن روز هيچ چيز به او ضرر نرساند و هر كه در شام بخواند در آن شب چيزي او را ضرر نرساند انشاءاللَّه تعالي :
اَللّهُمَّ اِنّي اَصْبَحْتُ في ذِمَّتِكَ وَ جِوارِكَ
اَللّهُمَّ اِنّي اَسْتَوْدِعُكَ ديني وَ نَفْسي وَ دُنْيايَ وَ
آخِرَتي وَ اَهْلي وَ مالي وَ اَعُوذُبِكَ يا عَظيمُ مِنْ شَرِّ خَلْقِكَ جَميعاً وَ اَعُوذُبِكَ
مِنْ شَرِّ ما يُبْلِسُ بِهِ اِبْليسُ وَ جُنُودُهُ
نوزدهم ايضاً كليني به سندٍ كالصَّحيح روايت كرده است كه مردي به خدمت حضرت صادق عليه السلام عرض كرد كه مرا دعائي تعليم فرما كه هر صبح و شام بخوانم حضرت فرمود كه اين دعا رابخوان :
اَلْحَمْدُلِلَّهِ الَّذي يَفْعَلُ ما يَشآءُ
وَلايَفْعَلُ ما يَشآءُ غَيْرُهُ اَلْحَمْدُلِلَّهِ كَما يُحِبُّ اللّهُ اَنْ يُحْمَدَ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ كَما هُوَ
اَهْلُهُ اَللّهُمَّ اَدْخِلْني في كُلِّ خَيْرٍ اَدْخَلْتَ فيهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ اَخْرِجْني مِنْ
كُلِّ سُوَّءٍ اَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ صَلَّي اللّهُ عَلي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ
بيستم در بلدالا مين از رسول خدا صلي الله عليه و آله روايت كرده است كه هر كه در صبح هفت مرتبه بخواند اين دعا را در آن روز از بلاها محفوظ باشد:
فَاللّهُ خَيْرٌ حافِظاً وَ هُوَ اَرْحَمُ
الرّاحِمينَ اِنَّ وَلِيِّيَ اللَّهُ الَّذي نَزَّلَ الْكِتابَ وَ هُوَ يَتَوَلَّي الصّالِحينَ فَاِنْ تَوَلَّوْا
فَقُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ لا اِلهَ اِلاّ هُوَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظيمِ
بيست و يكم در بعضي از كتب معتبره مروي است كه هر كه سه مرتبه در بامداد و سه مرتبه در آخر روز اين صلوات را بخواند گناهانش آمرزيده شود و شادي او هميشه باشد و دعايش مستجاب گردد و روزيش فراخ شود و بر دشمن ياري يابد و در بهشت از رفيقان محمد صلي الله عليه و آله باشد اين است صَلَوات :
اللّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فِي الْاَوَّلينَ وَ صَلِّ عَلي مُحَمَّدٍ
وَ آلِ مُحَمَّدٍ فِي الاْخِرينَ وَ صَلِّ عَلي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فِي الْمَلاَءِ الْاَعْلي
وَ صَلِّ عَلي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فِي الْمُرْسَلينَ اَللّهُمَّ اَعْطِ مُحَمَّداً الْوَسيلَةَ وَ
الشَّرَفَ وَالْفَضيلَةَ وَالدَّرَجَةَ الْكَبيرَةَ اللّهُمَّ اِنّي آمَنْتُ بِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ لَمْ اَرَهُ
فَلا تَحْرِمْني يَوْمَ الْقِيمَةِ رُؤْيَتَهُ وَارْزُقْني صُحْبَتَهُ وَ تَوفَّني عَلي مِلَّتِهِ
وَاسْقِني مَنْ حَوْضِهِ مَشْرَباً رَوِيّاً سآئِغاً هَنيئَّاً لا اَظْمَاءُ بَعْدَهُ اَبَداً اِنَّكَ عَلي
كُلِّ شَيْءٍ قَديرٌ اَللّهُمَّ كَما آمَنْتُ بِمُحَمَّدٍ صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ لَمْ اَرَهُ فَاَرِني
فِي الْجِنانِ وَجْهَهُ اَللّهُمَّ بَلِّغْ رُوحَ مُحَمَّدٍ عَنّي تَحِيَّةً كَثيرَةً وَ سَلاماً
مؤلف گويد كه اين صلوات همان صلواتي است كه كفعمي از حضرت صادق عليه السلام نقل كرده كه هر كه بخواهد مسرور كند محمّد و آل محمّدعليهم السلام را در صلوات بر ايشان آن را بخواند و ما در مفاتيح در اعمال روز عرفه آن را ذكر نموديم و بدانكه دعاهاي وارده در صبح و شام بسيار است واين مختصر را گنجايش بيش از اين نيست و بيايد در باب چهارم ذكر ده دعا از كافي كه در وقت صبح و شام خوانده مي شود و اگر وقت داشتي بخوان دعاي عشرات و دعاي معروف به يستشير و دعاي نور و دعاي عهد اَللّهُمَّ رَبَّ النُّورِ الْعَظيمِ(بارخدايا پروردگار نور عظيم) را و اين دعاها را در مفاتيح ما ذكر نموديم و در آداب تربت نيز ذكر نموديم دعاي اَصْبَحْتُ اَللّهُمَّ مُعْتَصِماً بِذِمامِكَ(صبح كردم خدايا و معتصم هستم به امان تو) را كه تسبيح تربت بر دست گرفته و آن دعا را در صباح و مساء براي ايمني از هر خوف بخوانند.